EKUADOR- Pak e rrëmujshme, por me të gjitha kushtet e një suite. Duket si një suitë hoteli, me krevatin superdopio dhe tualetin me vaskë, por është qelia e e liderit famëkeq të bandës Los Choneros, José Adolfo Macías, të njohur ndryshe si Fito, në një prej komplekseve më të mëdha të burgjeve të Ekuadorit.
“Kjo është më mirë se një shtëpi...ai jeton si një mbret,”- dëgjohet të thotë një ushtar në videot që tregojnë dhomën e Macías dhe oborrin personal me bar, të mbushur me gjela që luftojnë me kafshët e tij shtëpiake.
Videot, të shpërndara nga CNN, janë marrë në burgun La Regional dhe janë filmuar nga anëtarët e bandës vitin e kaluar.
Në një video tjetër të xhiruar brenda qelisë së burgut të Macías, vihet re një mural shumëngjyrësh ku shihet vetë Fito me armë zjarri dhe para kesh. Mbi të shkruhet shprehja “Plata o plomo”, që do të thotë, paratë ose plumbin, shprehje kjo e huazuar nga bosi kolumbian i drogës Pablo Escobar dhe shërben si një paralajmërim i mundshëm për stafin e burgut që nuk pranon të korruptohet.
Klipet ofrojnë më shumë prova për realitetin e zymtë se si sistemi i burgjeve të Ekuadorit është kthyer në selinë e grupeve kriminale që kanë grumbulluar ushtarë këmbësorë dhe ndikim në të gjithë vendin, thonë ekspertët. Në më pak se një dekadë, krimi i organizuar e ka kthyer vendin relativisht paqësor në një nga vendet më të rrezikshme në Amerikën Latine.
Masakrat në burgje janë bërë më të shpeshta vitet e fundit, duke çuar në vdekjen e qindra njerëzve, disa prej të cilëve janë gjetur dhe të copëtuar. Në trazirat e fundit, më shumë se 130 roje burgu dhe punonjës administrativë u rrëmbyen nëpër burgje. Tashmë ata janë liruar.
“Grupet kriminale kanë të gjithë kontrollin e burgjeve, kjo është arsyeja pse Fito kishte të gjitha ato përfitime në burg, TV, internet, ushqim, alkool, gra, gjithçka që ai dëshironte”, - thotë Jean Paul Pinto, një ekspert ekuadorian i sigurisë.
Ekspertët spekulojnë se liritë që gëzonte mbreti i drogës ndërsa ishte i burgosur janë gjithashtu arsyeja pse ai mundi të arratisej nga burgu La Regional, largim që tërhoqi vëmendjen e botës dhe nisi një stuhi dhune në të gjithë vendin muajin e kaluar.
Ishte rreth një dekadë më parë kur Ekuadori filloi të humbiste kontrollin e burgjeve të tij, thonë ekspertët. Sipas Glaeldys González, një eksperte për krimin e organizuar në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, një sërë mbikëqyrjesh nga udhëheqës të njëpasnjëshëm ekuadorianë lejuan që kriminaliteti të zgjerohej në të gjithë sistemin e burgjeve. Këto mbikëqyrje përfshinin transferime masive në burgje që synonin shkatërrimin e grupeve kriminale, një veprim që rezultoi i kundërt dhe vetëm ndihmoi bandat të zgjeronin gjurmën e tyre në të gjithë vendin.
Politikat e burgosjes masive i ndihmuan bandat të rekrutonin anëtarë të rinj pas hekurave, ndërsa çmobilizimi i forcës së fuqishme guerile të Kolumbisë, FARC, në vitin 2017, lejoi bandat ekuadoriane të mbushnin boshllëkun kur bëhej fjalë për trafikimin e kokainës nga Kolumbia në portet e Ekuadorit.
Me 30,000 anëtarë të bandës që vlerësohen në të gjithë vendin, shumë kriminelë të burgosur kanë qenë në gjendje të përdorin ndikimin jashtë mureve të burgut për të kontrolluar rojtarët e tyre. “Kërcënimi është përdorur nga anëtarët e bandës për të detyruar personelin e burgut të kryejë veprimtari të paligjshme të kërkuara nga kriminelët, të cilët kërcënonin se do të dëmtonin familjen dhe të dashurit nëse nuk e bënin këtë,” tha Julio Cesar Ballesteros, i cili ka qenë më parë zëvendësdrejtor i përgjithshëm dhe zëvendësministër i rehabilitimit social, në kabinetin e ish-presidentit Lenín Moreno.
Ballesteros i tha CNN se korrupsioni ndodhte pasi rojet e burgut ishin të papaguar, të mbingarkuar dhe duke u përballur me kushte të tmerrshme. Mbipopullimi kronik i burgjeve të Ekuadorit ka nxitur dhunën. Të burgosurit i kanë thënë më parë CNN se detyrohen të flenë në korridore pa dyshekë dhe se sipas të dhënave, burgjet ishin midis 3,250 dhe 4,150 persona mbi kapacitetin vitin e kaluar.
Ballesteros shtoi se grupet e organizuara kriminale "kontrollonin absolutisht gjithçka" në burgje.
“Burgjet nuk administrohen më nga shteti, kriminelët kanë marrë përsipër të kenë në dorë shumë zyrtarë të burgjeve, madje edhe zyrtarë të lartë, qoftë me shantazh apo kërcënim, kështu që lejuan veprimtarinë e paligjshme,”- tregon ai.
Në një rast, një hetim vitin e kaluar nga Prokurorja e Përgjithshme e Ekuadorit, Diana Salazar zbuloi planin e një trafikanti droge të profilit të lartë të burgosur për të paguar stafin e burgut me deri në 3,000 dollarë në këmbim të sjelljes së derrave për një festë "ditën e të burgosurve".
Mesazhet e shpërndara nga zyra e Salazar tregojnë trafikantin duke u mburrur me mesazhe për të njohurit jashtë burgut: "Është sikur të jem unë drejtori këtu".
Është pjesë e një modeli në të gjithë rajonin, thonë ekspertët. "Sistemi i burgjeve në Amerikën Latine ka qenë prej kohësh inkubator, qendër trajnimi dhe seli për disa nga sindikatat më të fuqishme kriminale në Amerikë", tha për CNN Jeremy McDermott, bashkëthemelues i inSight Crime. "Dhe, kështu, nuk është çudi që kjo përsëritet në Ekuador."
Macías është një nga gangsterët më famëkeq të Ekuadorit dhe është i vetmi anëtar themelues i Los Choneros që besohet se është ende gjallë. Në vitin 2011 ai u dënua për një sërë krimesh, duke përfshirë vrasje dhe trafik narkotikësh, por doli nga burgu në shkurt të vitit 2013.
Dihet pak për jetën e tij para krimit, por 44-vjeçari fitoi një reputacion si eksperti i pastrimit të parave të bandës ndërsa ishte i burgosur për më shumë se një dekadë. Los Choneros dhe rivali i tyre kryesor, Los Lobos, besohet se janë aleatë me kartelet meksikane të drogës në një luftë për dominim mbi tregtinë e drogës në Ekuador.
Los Lobos pa një hapje mes një lufte të dhunshme për pushtet në Los Choneros kur Macías u bë udhëheqësi i saj në 2020.
Lufta e brendshme e Los Choneros atë vit, si dhe lufta e tyre në terren me Los Lobos, përkoi me një shpërthim të dhunës në burgje dhe shkallën në rritje të vrasjeve të Ekuadorit, gjë që e bëri Macías një emër të njohur në Ekuador.
Më shumë se 300 njerëz vdiqën në burgje në vitin 2021, disa prej të cilëve iu prenë kokat në masakra të tmerrshme që panë të burgosur të armatosur me armë automatike dhe madje edhe granata. Gjakderdhja dhe rivalitetet vazhdojnë edhe sot, tha González.
Përtej mureve të burgut, pasiguria ekonomike në vend ose ka shtyrë shumë ekuadorianë në krim ose ka detyruar të tjerët të largohen nga vendi.
Burgu Rajonal La, ku Macías u burgos para arratisjes së tij të fundit, është një nga pesë objektet që përbëjnë një kompleks të madh burgu në Guayaquil, një qytet port dhe rrugë popullore tranziti për kokainën duke u larguar nga vendi që ka parë dhunën më të përgjakshme nga bandat.
Në një video të shpërndarë në internet vitin e kaluar, udhëheqësi i Los Choneros shihet duke përkëdhelur një gjel, me sa duket brenda kompleksit të burgut Guayaquil.
Akuzat për korrupsion janë rrotulluar rreth situatës luksoze të jetesës së Macías në burg, veçanërisht mbi arsyen pse ai ishte në gjendje të qëndronte në një burg të sigurisë së mesme në vend të një burgu të sigurisë maksimale.
Duke njoftuar sanksionet e SHBA ndaj Los Choneros dhe Macías këtë muaj, Departamenti i Thesarit i SHBA tha se lideri i bandës gëzonte akses në telefonat celularë dhe internetin, gjë që i mundësoi atij të vazhdonte të drejtonte aktivitetet e Los Choneros dhe të publikonte komunikime të jashtme.
Një burim ushtarak i tha CNN se Macías i pëlqente luftimet me gjela ndërsa ishte në burg dhe se dhoma e tij ishte zgjeruar sa dy qeli burgu. Mbreti i drogës ishte gjithashtu në gjendje të bënte një varg grash ta vizitonin atë ndërsa ai ishte i burgosur, tha burimi.
Nuk ishte sekret që Macías jetonte në një luks relativ në krahasim me të burgosurin mesatar. Ai festoi ditëlindjen e tij të 42-të me bujë të madhe, sipas degës së CNN Ecuavisa, e cila tregoi pamjet e një shfaqjeje me fishekzjarre në burgun e tij dhe muzikë të lartë që buronte nga kompleksi. Një imazh i ngjarjes tregonte mbretin duke pozuar përpara asaj që duket të jetë një tortë ditëlindjeje.
Në dhjetor, presidenti i sapoinauguruar ekuadorian Daniel Noboa bëri shaka gjatë një interviste me median shtetërore se qelia e Macías kishte më shumë priza elektrike “se sa një dhomë në hotelin Marriott . I pyetur se cili ishte plani i qeverisë së tij për të trajtuar burgjet e paligjshme, Noboa u përgjigj: “Ka një plan të bukur, mos i thuaj Fitos, mos i thuaj ende Fitos.”
Qeveria kishte planifikuar ta transferonte Macías në një burg të sigurisë së lartë. Por Macías besohet të jetë informuar paraprakisht, duke nxitur arratisjen e tij në janar. Rreth të njëjtës kohë, gruaja dhe fëmijët e tij udhëtuan në qytetin argjentinas të Kordobës, ku u vendosën në një shtëpi të blerë së fundmi, sipas zyrtarëve në Argjentinë.
“Teoria jonë është se ka pasur një plan të mëparshëm për të blerë shtëpinë, për të nxjerrë familjen jashtë nga Ekuadori dhe pasi familja doli jashtë, të arratisej nga burgu”, ka thënë Ministrja e Sigurisë e Argjentinës Patricia Bullrich. Familja u dëbua dy javë pas mbërritjes së tyre, sipas zyrtarëve argjentinas.
Mbetet e paqartë se si dhe kur Macías u arratis.
CNN ka kontaktuar me agjencinë e burgjeve të vendit, për koment.
Ekuadori shpërtheu në dhunë pas lajmeve për largimin e Macías nga burgu dhe Presidenti Noboa shpalli gjendjen e jashtëzakonshme më 8 janar. Policia dhe stafi i burgut u morën peng, shpërthimet u bënë në disa qytete, një studio televizive u bastis nga persona të armatosur, një prokuror që hetonte bandat ishte u vra dhe lideri i supozuar i bandës rivale Los Lobos, Fabricio Colón Pico, u arratis nga burgu me dhjetëra të burgosur të tjerë.
Noboa gjithashtu u shpalli luftë bandave, të cilat ai i përshkroi si "grupe narko-terroriste" që gëzojnë mbështetjen e karteleve të huaja. Goditja e vazhdueshme, e cila ka bërë që ushtria të vendoset për të ndihmuar forcën e mbingarkuar policore të Ekuadorit, që çoi në më shumë se 5,000 arrestime.
Por ekspertët vënë në dyshim nëse një militarizimi i tillë do të funksionojë si një zgjidhje afatgjatë për bandat kriminale kur shkaqet rrënjësore të dhunës së Ekuadorit, përfshirë korrupsionin sistemik, institucionet e dobëta shtetërore dhe ndarja mes disa prej prodhuesve më të mëdhenj të kokainës në botë, nuk kanë ndryshuar.
Sot, ushtarët i rrethojnë muret e jashtme të kompleksit të burgut të Guayaquil, nga ku shpërtheu Macías. Si pjesë e goditjes, Noboa është zotuar të ndërtojë edhe më shumë burgje.
