PARIS- Ishte romani i parë i Ismail Kadaresë, "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", botuar në Shqipëri në vitin 1963, që i solli famë, duke e bërë menjëherë një nga të paktët shkrimtarë shqiptarë të njohur ndërkombëtarisht. I përkthyer në mbi 45 gjuhë dhe fitues i çmimeve më prestigjioze letrare (Man Booker, Prince of Asturias, Jerusalem Prize), shkrimtari Kadare vdiq në Tiranë të hënën, më 1 korrik, në moshën 88-vjeçare.
Ai lindi më 28 janar 1936, në Gjirokastër, një qytet që ndodhet 200 kilometra larg Tiranës, në jugun e Shqipërisë. Qyteti i listuar si një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s njihej gjatë Perandorisë Bizantine si Argyropolis, "Qyteti i Argjendtë". E ishte pikërisht ky qytet historik, ai që luajti një rol të rëndësishëm në punën e tij. Kadare e përshkroi atë në romanin e tij të vitit 1971 "Kronikë në gur" dhe në veprën e tij madhështore autobiografike të vitit 2015, "Kukulla". Në jetën e tij si në tregimet e tij, Kadare kthehej gjithmonë në Gjirokastër, “qyteti më i pjerrët në Europë”, i vetmi ku mund të “vareshit kapelën në majë të një minareje”.
Dyshime të përjetshme për paqartësi
Gjirokastra ishte gjithashtu vendlindja e diktatorit shqiptar Enver Hoxha (1908-1985). Gjë që ishte, natyrisht, një rastësi e rastësishme, por Kadare e ndjeu se tërhiqej pak më shpesh nga ajo, nga Hoxha, nga diktatura, nga historia politike e vendit të tij. Se ai u thirr për të shpjeguar se si ai kishte mundur të mashtronte apo të merrej me regjimin, një formë komunizmi për të cilën ai kishte njohur pothuajse çdo version, rus, kinez dhe më pas plotësisht autonom.
Duke folur me "Le Monde" në vitin 2001, ai nuk e fshehu lodhjen e tij për të shmangur gjithmonë dyshimet e paqartësisë për të kur e pyetën për Shqipërinë.
"Më vjen neveri të shpenzoj kaq shumë energji duke folur për këtë. Në thelb, ajo që njerëzit më pyesin është se si dola i gjallë nga sistemi? Por ju mund të qëlloheni për gjërat më të vogla, kështu që pse duhet të sakrifikoja veten? Këto kush ligjëron më thotë: 'Nuk ishe i sinqertë me diktatorët.' Por a është e nevojshme të jesh i sinqertë me banditët dhe kafshët e egra?"
Sinqeriteti i tij, tha ai, ushtrohej në artin e tij. Në të vërtetë, letërsia ishte me të që në moshë të re. Në moshën 9-vjeçare, kur komunizmi u përhap në vendin e tij, ai tashmë ishte "i fiksuar pas idesë për të gjetur kuptimin e fjalëve". Në moshën 12-vjeçare, ai shkroi vargjet e tij të para. Pas studimeve në Universitetin e Arteve në Tiranë, ai u dërgua në Moskë, në Institutin Maxime-Gorki – të cilin e evokoi në Muzgun e perëndive të Lindjes – një institucion akademik i specializuar në krijimin letrar ku, në atë kohë, të gjithë të rinjtë të kalibrit të tij u dërguan ata që ishin pjesë e “trupave elitare të realizmit socialist”./Përkthyer dhe përshtatur nga ‘’Le Monde’’-ZËRI
