SHBA - Në teori ky vit duhet të jetë një vit triumfues për demokracinë. Më shumë njerëz pritet të votojnë në zgjedhjet kombëtare në 2024. Por shumë zgjedhje do të jenë problematike. Indeksi i demokracisë i këtij viti i publikuar nga Eiu, tregon se vetëm 43 nga më shumë se 70 zgjedhje që do mbahen kudo në botë, pritet të jenë plotësisht të lira dhe të ndershme.
Çdo vit Eiu vlerëson 167 vende dhe territore në një shkallë prej dhjetë, sipas fuqisë së praktikave të tyre demokratike, duke përfshirë sa drejt i zhvillojnë zgjedhjet dhe sa mirë mbrojnë liritë civile. Më pas i grupon ato në katër kategori: demokraci të plota, demokraci me të meta, regjime hibride dhe regjime autoritare. Raporti i fundit, i publikuar më 15 shkurt, tregon se më pak se 8% e popullsisë së botës jeton në demokraci të plota dhe se 39.4% janë nën sundim autoritar—nga 36.9% në 2022. Më poshtë janë katër mësime nga raporti.
Ne fillojmë me të dhënat në nivel vendi. Norvegjia mbetet vendi më demokratik, një pozicion që e ka zënë prej 14 vitesh. (Të pesë vendet nordike janë ndër dhjetë vendet e para.) Afganistani është në fund për të tretin vit radhazi. Kjo, pasi pushteti atje u mor nga telebanët, që dhunojnë lirinë dhe të drejtat.
Asnjë vend nuk është përmirësuar me më shumë se gjysmë pikë. Por eiu e promovoi Greqinë, vendin e vitit të The Economist në 2023, në kategorinë e saj të demokracisë së plotë pas zgjedhjeve të suksesshme parlamentare, rajonale dhe partiake të vitit të kaluar. Rënia më e madhe u shënua për Gabonin dhe Nigerin, të cilët të dy përjetuan grusht shteti në vitin 2023.
Grafiku ynë i ardhshëm zmadhohet në rajone. Evropa Perëndimore mbetet vendi më demokratik në botë: 71% e vendeve të Evropës Perëndimore të përfshira në indeks janë demokraci të plota. Vetëm Turqia është një regjim hibrid. (Eiu e llogarit atë si pjesë të Evropës Perëndimore sepse i përket Grupit të OKB-së të Evropës Perëndimore dhe Shteteve të tjera.)
Rezultatet për çdo rajon tjetër ranë. Rezultati mesatar për Afrikën Sub-Sahariane ra në nivelin më të ulët që nga fillimi i indeksit në vitin 2006. Amerika Latine ra më së shumti dhe shënoi rënien e saj të tetë radhazi. El Salvadori, ku Nayib Bukele kandidoi për rizgjedhje si president në kundërshtim me kushtetutën (dhe fitoi lehtësisht në fillim të këtij muaji), ishte performuesi më i keq në rajon.
Grafiku ynë i tretë tregon trendin global. Rezultati mesatar prej 5.23 për vitin 2023 është më i ulëti që nga fillimi i indeksit. Rënia filloi në vitin 2016 dhe u përkeqësua nga kufizimi i lirive civile gjatë pandemisë. Në vitin 2023, lufta dhe konflikti minuan më tej demokracinë globale. Lufta në Ukrainë po dobëson institucionet e saj tashmë të brishta demokratike (megjithëse ajo mbetet shumë më demokratike se Rusia, vendi që e pushtoi atë në 2022). Pushtimi i Nagorno-Karabakut nga Azerbajxhani, një enklavë separatiste etnike-armene, në shtator dëmtoi si rezultatin e tij ashtu edhe atë të Armenisë. Lufta civile në Sudan dhe lufta e Izraelit me Hamasin kërcënojnë sigurinë dhe demokracinë në rajon.
Çfarë do të thotë e gjithë kjo për zgjedhjet e këtij viti? Në vendet më demokratike, si Islanda dhe Britania, votuesit do të kenë mundësi të zgjedhin qeveritë e tyre të ardhshme. Në Rusi, një nga vendet më pak demokratike që mban zgjedhje këtë vit, pyetja e vetme është nëse rezultatet do të jenë po aq mashtruese sa ishin në vitin 2021. Në vendet e klasifikuara si demokraci me të meta, si India dhe Amerika Latine, zgjedhjet ende pritet të të jenë të lira dhe të drejta, megjithëse sipas kritereve të tjera në indeks, si kultura politike dhe qeverisje, këto vende kanë ende dobësi.
Më shumë se gjysma e njerëzve të botës jetojnë në vendet që po mbajnë zgjedhje këtë vit. Por indeksi i EIU tregon se në demokraci, cilësia tejkalon sasinë.
Shqipëria, demokraci me probleme
Revista e njohur ndërkombëtare, në raportin e saj, e rendit Shqipërinë si demokraci me probleme. Vendi ynë një demokraci me probleme, edhe pse ndodhet në Europë, kontinent ku shumica e shteteve janë me demokraci funksionale. Shqipëria renditet për nga zbatimi i lirive dhe të drejtave të njeriut, si dhe zgjedhjeve të lira, krah shumë vendeve të Amerikës Latine, Indisë, dhe disa shteteve aziatike./The Economist - ZËRI/
