IRAN- Reza Pahlavi, djali në mërgim i Shahut të fundit të Iranit, i rrëzuar në Revolucionin Islamik të vitit 1979, përsëriti thirrjen e tij për ndryshim regjimi në Teheran. Edhe pse nuk është në Iran, ai ka përcjellë një mesazh për qytetarët e vendit të tij, duke u shprehur se Republika Islamike po shembet. Pahlavi, në një postim në X, tha se Udhëheqësi Suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, ishte “fshehur nën tokë” dhe kishte humbur kontrollin e vendit, duke e përshkruar momentin si “të pakthyeshëm”.
"Nevojitet vetëm një kryengritje e përgjithshme për t’i dhënë fund njëherë e përgjithmonë këtij makthi kolektiv. Tani është koha për t’u ngritur. Koha për ta marrë Iranin përsëri. Të gjithë bashkë! Mos u shqetësoni për ditën pas rrëzimit të Republikës Islamike. Irani nuk do të hyjë në një periudhë pasigurie apo lufte civile,”-tha ai.
Irani — i njohur historikisht si Persia — sundohej nga monarkë të njohur si "shahë", duke kulmuar në shekullin e 20-të me dinastinë Pahlavi. Këta sundimtarë formësuan infrastrukturën, politikën dhe marrëdhëniet ndërkombëtare të Iranit, derisa mbretërimi i tyre përfundoi me Revolucionin Islamik të vitit 1979. Ndërsa monarkia dikur përcaktonte identitetin kombëtar të Iranit, sot vendi është një republikë teokratike thellësisht në kundërshtim me Perëndimin dhe e bllokuar në një konflikt me Izraelin.
Mes konfliktit Izrael-Iran, Reza Pahlavi, djali i Mohammad Reza Shah, ka bërë vazhdimisht thirrje për një ndryshim të regjimit në Teheran. Në samitin e Këshillit Izraelito-Amerikan në shtator 2024, ai tha: Ne duhet t'i japim fund këtij regjimi... Iranianët që qëndrojnë në solidaritet me botën e lirë, me izraelitët, janë përgjigjja... jo ky regjim.
Më herët këtë muaj, Pahlavi e kishte fajësuar Khamenein për “futjen e Iranit në një luftë” me Izraelin dhe e përshkroi qeverinë në Teheran si “të dobët dhe të përçarë”.
“Irani mund të bjerë. U kam thënë bashkatdhetarëve të mi: Irani është i juaji dhe i juaji për ta rimarrë. Unë jam me ju. Qëndroni të fortë dhe ne do të fitojmë. U kam thënë ushtrisë, policisë dhe forcave të sigurisë: shkëputuni nga regjimi. Nderoni betimin e çdo ushtaraku të nderuar. Bashkohuni me popullin!”
Dinastia Kaxhar (Qajar), e cila sundoi Iranin nga viti 1794 deri në vitin 1925, u shënua nga paqëndrueshmëri e brendshme, ndërhyrje të huaja dhe humbje graduale territoriale. E themeluar nga Agha Mohammad Khan Kaxhar, dinastia centralizoi pushtetin, por luftoi për të modernizuar vendin. Gjatë gjithë shekullit të 19-të, Irani humbi toka të konsiderueshme në Kaukaz ndaj Rusisë dhe ra nën ndikimin në rritje të Britanisë dhe fuqive të tjera evropiane. Korrupsioni, qeverisja e dobët dhe keqmenaxhimi ekonomik dobësuan kontrollin e monarkisë.
Në fillim të shekullit të 20-të, kërkesat në rritje për reforma çuan në Revolucionin Kushtetues të vitit 1906, i cili prezantoi një parlament dhe kufizoi autoritetin mbretëror. Goditja përfundimtare erdhi kur Reza Khan, një oficer ushtarak, organizoi një grusht shteti dhe më vonë u kurorëzua si Reza Shah Pahlavi në vitin 1925, duke i dhënë fund zyrtarisht dinastisë "Kaxhare" dhe duke vendosur monarkinë Pahlavi.
Kush janë Pahlavitë?
Familja e fundit sunduese e Iranit, Pahlavitë, erdhën në pushtet në vitin 1925 kur Reza Shah Pahlavi, një ish-oficer ushtarak, përmbysi dinastinë Qajar. Reza Shah nisi përpjekje të gjera modernizimi - ndërtimin e rrugëve, shkollave dhe një ushtrie të centralizuar. Por sundimi i tij autoritar dhe afrimi me Gjermaninë naziste sollën abdikimin e tij të detyruar në vitin 1941 nga fuqitë aleate gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai u pasua nga djali i tij, Mohammad Reza Shah Pahlavi, i cili sundoi nga viti 1941 deri në vitin 1979. I njohur për qëndrimin e tij pro-perëndimor dhe partneritetet e naftës me Shtetet e Bashkuara dhe Britaninë, Shahu i ri prezantoi Revolucionin e Bardhë, i cili përfshinte reforma tokësore dhe të drejtat e grave. Ndërsa nismat e tij morën lëvdata në Perëndim, në vend, kritikët e panë atë si shumë perëndimor dhe agresiv. Për ta, ai ishte një kërcënim për vlerat islame dhe tradicionale.
Rënia e Pahlavive
Pakënaqësia në rritje për shkak të represionit politik, pabarazisë ekonomike dhe lidhjeve të ngushta me Perëndimin - veçanërisht SHBA-në - shkaktoi protesta masive në fund të viteve 1970. Policia sekrete e Shahut (SAVAK) kishte shtypur brutalisht disidentët për vite me radhë, duke nxitur pakënaqësi të thellë. Në vitin 1979, pas muajsh trazirash dhe demonstratash publike, Shahu u largua nga Irani. Menjëherë pas kësaj, Ajatollah Khomeini u kthye nga mërgimi dhe themeloi Republikën Islamike.
Mohammad Reza Shah vdiq në mërgim në Egjipt në vitin 1980. Djali i tij, Reza Pahlavi, që atëherë është bërë një zë kryesor i opozitës që mbështet demokracinë laike, jo monarkinë.
Cili është statusi aktual i Shahëve?
Reza Pahlavi tani jeton në SHBA dhe, ndonëse nuk kërkon të rimarrë fronin, luan një rol simbolik mes iranianëve në mërgim. Ai ka bërë thirrje për mbështetje ndërkombëtare për ndryshimin e regjimit përmes tranzicionit paqësor dhe shihet nga disa si një udhëheqës kalimtar nëse Republika Islamike shembet.
Kush është Reza Pahlavi?
Reza Pahlavi është princi i kurorës në mërgim i Iranit dhe djali më i madh i Shahut të fundit, Mohammad Reza Pahlavi, i cili u rrëzua gjatë Revolucionit Islamik të vitit 1979. I lindur në vitin 1960, Pahlavi ka jetuar në mërgim kryesisht në Shtetet e Bashkuara, ku e ka pozicionuar veten si një kundërshtar i zëshëm i Republikës Islamike aktuale. Edhe pse nuk ka pushtet formal politik në Iran, ai komandon një numër simbolik ndjekësish midis segmenteve të diasporës iraniane dhe disa iranianëve me mentalitet reformist. Reza Pahlavi mbështet një Iran laik dhe demokratik dhe kohët e fundit ka intensifikuar shtrirjen e tij ndërkombëtare, duke bërë thirrje për mbështetje globale për protestuesit iranianë dhe një tranzicion paqësor nga teokracia aktuale.
Si ishin marrëdhëniet Iran-Izrael nën sundimin e shahëve?
Shahët mbajtën lidhje diplomatike zyrtare me Izraelin deri në vitin 1979, në kontrast të fortë me politikën aktuale armiqësore të Republikës Islamike. Kjo marrëdhënie historike shpesh përmendet në diskursin rajonal. Ndërsa Irani dhe Izraeli i afrohen konfliktit të drejtpërdrejtë në vitin 2025, disa iranianë reflektojnë mbi epokën e Shahut si një kohë paqeje relative dhe integrimi global - pavarësisht të metave./ZËRI
